Kumru’da Eğitim ve Öğretimin Tarihi /Bekir AKKAYA

          Kumru’da Eğitimin Tarihi/Bekir AKKAYA

Bekir AKKAYA

Bugün Ordu ilinin bir ilçesi olan Kumru ve Ordu çağlar boyunca çok değişikliğe uğramış bu nedenle Ordu ve yöresinde eğitim tarihinin belgelere dayalı olarak yansıtılması tam olarak gerçekleştirilememiştir.  Bu konuda ilk olarak Ordu  Valiği’nin Cumhuriyetimizin 75. Yılını kutlama proğramı çerçevesinde  yürüttüğü çalışmaların bir ürünü olarak  oluşturulan  komisyonca 1998 yılında “Ordu İli Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitimi”  adında bir kitap çıkartılmıştır.  

Kumru ve çevresinin araştırılması görevi tarafıma verilmiş kitapta yaptığım araştırmaların tamamı olmasa da  bir kısmı kitabın belirli yerlerinde yer almıştır.

Ordu ve ilçelerinin eğitim öğretimin tarihini konu alan kitapta Ordu’da ilk medrese ile ilgili şu bilgiler yer almaktadır. “Osmanlı döneminde Ordu’da 14. Yüzyılda Hacıemiroğulları zamanında Ordu Eskipazar’da medrese olduğu bilinmektedir.  Yine Efirli’de de 1400’lü yıllarda Satılmış Medresesi’nin varlığı düşünülmektedir.

Ordu İli Cumhuriyet Öncesi ve

Sonrası Eğitimi”  adlı 1998 yılında basılan kitapta Kumru ile ilgili şu bilgiler yer almıştır.

 Kumru’da ise 17. Yüzyılda Melikoğlu Halil Efendi Kumru’nun Yukarı Fizme, Dereköy Mahallesinde bir medrese yaptırmış, kendisi de burada müderrislik yapmıştır.

Daha sonraları Halil Efendi’nin oğlu Hacı Abdullah Efendi de Kumru Merkez Camii bünyesinde bir medrese kurmuş, kendisi ve oğlu Mehmet Naili Efendi burada müderrislik yapmıştır.

Yerel kaynaklara göre ise, aynı dönemde, Kumru’nun Çakıllı yöresiyle, Aşağıdamlalı/Fizme Akdana yörelerinde Abdi Hoca (Abdurrahman Hilmi Bilici (1860-1957)’nin yönetiminde

eğitim veren iki medrese vardır.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Fatsa’ya bağlı bir bucak olan Kumru’da 1925 yılında Kumru İlokulu açılmıştır.” (1)

Kumru’da eğitimi Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet sonrası olmak üzere  iki başlık altında incelemek gerekir.  Cumhuriyet önceki eğitimin hiçbir kaynağı Kumru’da henüz gün yüzüne çıkartılmamıştır. Bu Ordu ve ilçeleri için de geçerlidir. Osmanlının son dönemlerine ait, küçük araştırmaların dışında pek bir bilgi mevcut değildir.

CUMHURİYET ÖNCESİ EĞİTİM

Yerel kaynaklardan anlaşıldığına göre, hemen bütün yerleşim birimlerinde Cumhuriyet öncesindeki eğitim tekkeler, medreseler ve sıbyan mekteplerinde yapılmaktadır.

Muzaffer Kumral kendi çabası ile yaptığı  araştırmasında “ Doğubeyazıt’tan gelen sülalelerinin 430 yıl önce Kumru topraklarına geldiklerini, Kumru ve Fizme Köyü halkının büyük çoğunluğunu oluşturduklarını ve sülalelerinin de Melikoğulları olduğunu “ belirtmektedir. Yine ayni araştırmada “ Abdullah Efendi Oğlu Mehmet Efendi, Fizmenin Dereköy Mevkiine gelmiş olup, Mehmet Oğlu Halil’in tahsili yarım kalmasın diye Amasya Medresesi’ne göndermiştir. Burada Tahsilini tamamlayan Halil Efendi, Dönüşte Yukarıdamlalı(Yukarı Fizme) Dereköy Mahallesi’ne medrese inşa ettirmiş, kendisi müderris olarak medrese tahsili yaptırmaya başlamıştır.

Bugün Kumru Merkez Camii olarak kullanılan Camii, önceleri medrese olarak kullanılmıştır. Öğretim ve eğitim, Osmanlı eğitim sisteminin aynısı olup, sıkı bir eğitim verilmektedir. Bugün camii olarak kullanılan bu bina, resmi kayıtlarda, 1900’lü yılların başında Halil Efendi denilen bir şahsın hayrına yapıldığı ifade edilmektedir. (2)

Kumru Eski Belediye Başkanlarından Avni Özdener ise araştırmasında şu bilgilere ulaşmıştır. Kumru Merkez Camii’nden önce var olan medrese Bölükbaş Oğulları Türkleri ile Balaban Türkleri tarafından yaptırılmıştır. Bu iki Türk Boyunun Kumru’ya gelişleri, bin yıllık bir geçmişe dayanmaktadır.

Cengiz Kumru’lunun araştırmasına göre,  Melik oğulları, 1650-1700’lü yıllarda Doğu Beyazıt’tan ayrılarak, üç kardeşten biri olan Halil Efendi bugünkü Fizme köyüne yerleşirler. Bu yerleşmenin tarihi 1700’lü yıllara dayanır. Hali Efendi’nin oğlu Müderris Hacı Abdullah Efendidir. Kumru Merkez Camiinde medrese kurar ve çocuk okutmaya başlar. Abdullah Efendinin oğlu Hacı Mehmet Naili Efendi’dir. Bu da müderris olur. Bundan sonra baba – oğul Kumru Medresesi’nde çocuk okuturlar.

Cumhuriyetin 2. Dönem Millet Vekili olan Hali Sıtkı Efendi, Müderris Hacı Mehmet Naili Efendinin oğludur. Şu anda kabri Kumru Merkez Camii’nin bahçesinde bulunmaktadır.

 Müderris Hacı Mehmet Naili’nin oğlu Hacı Tevfik Efendi Müftü olarak görev yapmış, diğer oğlu Sait,  kadı olarak Cumhuriyet öncesi görev yapmıştır. Yine Said Kadı  2. Abdül Hamit’in 52 Mebusundan biri ve Canik Sancağı mebusu olarak görev yapmıştır.

İlahiyatcı eğitimci yazar Hacı Ali Bıçakcı ise araştırmalarında şu bilgilere ulaşmıştır.  Kumru’ya ilk medreseyi kuran ve ilk müderris ünvanlı olan Müderris Oğlu Halil İbrahim Efendi’dir. Halil Efendi daha sonra gelerek onun talebesi olur. Ondan ders alarak müderris olur. Daha sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından Ordu’yu temsilen,  2. Meclis’te  milletvekili olarak Ankara’ya çağrılır. Milletvekilliğinden sonra Halil Sıtkı Beyin, medrese eğitiminin yetersizliği üzerinde durduğu söylenir. Halil Efendi (Halil Sıtkı Bey), 1928 yılında Ordu Mebusu iken vefat eder. Kabri Kumru Merkez Camii bahçesindedir.

Bugün Ortaca- Samur ve Kovancılıya ortak mesafede bulunan Çeşme Düzü Mevkiinde, Cumhuriyetin  ilk yıllarında bir medrese olduğu ve kalıntılarının hala var olduğu bilinmektedir.

Yörenin tanınmış alimi Abdurrahman Hilmi Bilici (Abdi Hoca), ilk tahsilini Kumru Medresesinde yapmıştır. 1860-1957 yıllarında yaşayan Abdi Hocaya, yöresindeki eğitim- öğretim faaliyetlerinden dolayı, Mustafa Kemal Atatürk tarafından sancak hediye edildiği söylenilmektedir. Fizme- Avdullu Köyünden olan Abdi Hoca, İlki Kumru’nun Çakıllı Mevkii’nde ve ikincisi Fizme- Akdana Mevkii’nde olmak üzere iki adet medrese açmıştır. Buralarda 40 yıl müderris olarak vazife yapmış, çok sayıda talebe yetiştirmiştir. Çok sayıda öğrenciye icazet vermiştir.

Bunlardan ayrı olarak , Cumhuriyet öncesinde Keşlik Köyünde Müderris Mehmet Efendi, Fizme’de Müderris Ali Rıza Efendi bulundukları yerlerde medrese açarak Cumhuriyet öncesi eğitimle meşgul olmuşlardır.

Bu medreseler haricinde mahalle ve köylerde sübyan okullarının son derece yaygın olduğu , buralarda bir çok fahri hocaların  Kur’an-ı Kerim’i öğretmek için uğraştıkları bilinmektedir.

Yapılan araştırmalarda ortaya çıkan durum, kadınların bu medreselerde eğitim öğretim görmedikleridir. Ayrıca birkaç medrese haricinde bu medreselerde Kur’an-ı Kerim harici hiçbir eğitim verilmemektedir. Hafızlık ise son derece yaygındır.

KUMRU’DA CUMHURİYET SONRASI EĞİTİM

Osmanlı döneminde Kumruda iki yerleşim biriminin varlığı görülmektedir. Bunlar; Meydan ve Serkeş’ tir.

Meydan :Tekkiraz beldesinin bulunduğu yerde Meydan adlı bir kaza ortaya çıkmaktadır.İlk olarak 1590 tarihinde Satılmıştan ayrılan Meydan, 1642 de kaza olarak görülmektedir. 1856 da “Nahiye-i Meydan” olarak anılan kaza, 1860 – 1865 de Canik Sancağı’na, 1865 – 1871 de Ünye Sancağı’na bağlı bir kazadır. 1892 de ise Fatsa kazasına bağlı bir nahiyedir. Meydan, 1928 de Fatsa’nın Kumru Nahiyesine bağlı bir köydür.

Serkeş : Fatsa’nın Güneyinde bulunan köylerde (Geyikçeli, Beyceli, Dağ güvezi, Kösebucağı, Gölköy ve bugünkü Kumru) Osmanlı döneminde Serkeş adlı bir kaza vardı. Bu kaza 1642 de Canik sancağına bağlı iken 1872 de Ünye kazasına bağlı bir nahiyedir. 1882 de ise Fatsa kazasına bağlı bir nahiye merkezi olmuştur.

Kumru yöresi 1928 de Fatsa ya bağlı bir nahiye iken       19.04.1957 gün ve 7033 sayılı kanunla ilçe olmuş 1 Nisan 1960 tarihinde kuruluşu tamamlanarak Fatsa’dan ayrı bağımsız bir ilçe olarak idari bölüme katılmıştır.

Kumru İlçesi’nin Cumhuriyet sonrasında ilk ve tek okulu , bugünkü Atatürk Okuludur. O günkü adı ise Kumru İlkokulu’dur.  Bu okulun kesin kuruluş tarihi bilinmemekle birlikte bir çok resmi kayıtlarda 1925 olarak gösterilmiştir.

   Günümüze kadar ulaşan belgelerden okulun 1925-1926 öğretim yılında ilk mezun verdiği, ve bunların üç erkek olarak diploma almaya hak kazandıklarıdır.  

09.05.1932 tarihinde Baş Muallim Rüştü Bey tarafından “ 1925-1926 yılından önce üç öğrencinin kayıtları haricinde hiçbir kayıta rastlanmadığı” bizzat belge düzenlenerek belirtilmiştir. Kayıtlara göre, 1925-1926 yılında düzenlenen resmi belgelerde İl : Ordu, Kaza : Fatsa ve Nahiye : Kumru olarak yer almıştır.

Okulun bulunduğu yer bugün Kumru Belediye Sarayı’nın bulunduğu yerdir. Bina ahşap bir binadır. Binaya sığmayan öğrenciler şehir merkezinde muhtelif şahıslara ait binalarda eğitim- öğretimini sürdürmüşlerdir.

Kumru 1960 yılında ilçe olmuş, o yıllarda bugünkü Atatürk İlköğretim Okulu arsası alınmış, 1963 yılında da ilk planlı binasına kavuşmuştur.

1925 yılında açılan Kumru merkezindeki ilkokuldan sonra 1948 yılına kadar resmi bir okul açılmamıştır. 1948 yılında başlanılıp, 1949 yılında eğitim-öğretim faaliyetlerine başlayan ikinci okul Aşağıdamlalı İlkokulu’dur. Bu okul için yörenin insanı büyük emek sarf etmişlerdir. Ağaç olarak yapılan okul zamanla yıkılmış, sonra beton olarak yapılmıştır. Zaman sonra bu okula ek binalar yapılarak kapasitesi artırılmıştır.

1951-1952 yıllarında Eski Çok değirmen Okulu hizmete açılmıştır. 1957 yılında Yeni Divan Köyü’ne açılan okulu 1958 yılında Yalnızdam İlkokulu takip ederek, Kumruda okul sayısı bu tarihten sonra artmaya başlamıştır.

Açılan okulların çevre köylere eşit mesafede olmalarına dikkat edilmiştir. Çevre köylerdeki çocuklar uzun yol yürüyerek, kendi köylerinin dışındaki okullara giderek okuma- yazma öğrenmişlerdir. Ayrıca kız çocukları bu dönemlerde okula pek gönderilmemiştir.  

Kumru ve köylerinde okullaşma daha çok 1960’lardan sonra olmuştur. 1960’lı yıllara kadar kız çocuklarının okuduğu pek yoktur. Sınırlı sayıda açılan okullarada yaşça çok büyük erkek çocukların devam ettikleri , bir çok ailenin okullara çocuk vermedikleri olmuştur. -Bekir AKKAYA/ 04.04.2016

KAYNAKLAR :

1.     “Ordu İli Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitimi-Ordu- 1998”  Ordu Valiliği Yayını

2.      Kumru Adliyesi- Dosya no : 199/19

                           

**********Sitemizde yayınlanan yazı, fotoğraf ve dokümanlar başka bir site ya da dergi-gazetede yayınlanacaksa önceden yazılı izin gerektirir. Sitelerimizde yayınlanan diğer doküman veya belgeler , kaynak gösterilmek ve sitesinin ilgili sayfasına link verilmek koşuluyla yeniden yayınlanabilir.Bekir AKKAYA **********